De Harz
De Harz is het meest noordelijke middelgebergte van Duitsland. Het is een prachtige bestemming voor liefhebbers van natuur, cultuur en historie. Met het letterlijke hoogtepunt de Brocken, mysterieuze rotsformaties, dichte bossen, oude mijnen en Unesco-stadjes met kleurrijke vakwerkhuizen is er genoeg te zien en te beleven.
Het Harzgebergte is ongeveer 110 km lang en 30-40 km breed. Het grootste gedeelte ligt in de deelstaat Saksen-Anhalt. De Harz is ingedeeld in de volgende gebieden:
- De Oberharz - Het westelijke deel en tevens het hoogste gedeelte van de Harz;
- De Unterharz - Het lager gelegen oosten, met de Rübeländer grotten en vakwerksteden als Quedlinburg;
- Nationaal Park Harz - 10 % van de Harz behoort tot het nationaal park. Dit omvat het Brockenmassief met als hoogste berg de Brocken (1.142 meter) en de iets minder hoge bergen Achtermannshöhe en Ackerkamm;
- Natuurpark Harz - Dit is het gedeelte dat in de deelstaten Nedersaksen en Thüringen ligt, om het nationaal park heen. Highlights hier zijn de Teufelsmauer en het Bodedal;
- Biosfeerreservaat Karstlandschaft Südharz - Kalksteenbergen langs de zuidkant van de Harz.
Net als in andere bossen in Europa worden de fijnsparren (ooit geplant vanwege de mijnbouw) geteisterd door de schorskever. Er wordt zo weinig mogelijk ingegrepen en zo zie je dat de naaldbomen plaats maken voor nieuw groen, zoals loofbomen als berken, essen, esdoorns en struiken. Bovendien hebben bijv. insecten weer baat bij het oude hout dat blijft liggen.
Mooiste plekken in de Harz
Als natuurliefhebber zoek je vast naar mooie plekken om bijvoorbeeld te wandelen of fietsen, en die zijn er genoeg in de Harz. Bovendien zijn er veel leuke bezienswaardigheden als burchten, uitzichttorens en watervallen. Maar ook de liefhebber van mooie oude stadjes haalt z'n hart hier op. Wij tippen de mooiste plekken in de Harz.
1. De Brocken
De hoogste berg van de Harz, en tevens van het noorden van Duitsland, is de Brocken. De top herken je uit duizenden, vanwege de nogal futuristische zendmast en het weerstation. De berg ligt op het scheidingsgebied van de stroomgebieden van de Elbe en de Wezer.
De berg is beschreven door twee dichters, die 'm meerdere keren beklommen. Goethe schreef het bekende werk 'Faust' en Heinrich Heine schreef erover in 'Die Harzreise'.
Je kunt de top bereiken met het stoomtreintje over het smalspoor van de Brockenbahn. Er zijn diverse opstapplekken, vanaf Drei Annen Hohne is het een leuk ritje van een uur naar de top en ga je even terug in de tijd.
Ga je liever op een sportieve (en duurzamere) manier naar boven, neem dan de benenwagen. De trein naar de top nemen en terug naar beneden wandelen is natuurlijk ook een optie.
Enkele wandelroutes naar de top:
- De kortste (en bekendste) weg start in Schierke (bereikbaar met trein of auto). De route is 5,4 km lang met ruim 500 hoogtemeters;
- Langs de Goetheweg, vanuit het dorpje Torfhaus, stijg je in 8 km ongeveer 350 hoogtemeters;
- De meest ongerepte route met een rustige klim start je in Steinerne Renne vanaf de watervalkloof van de Holtemme. Je klimt in ruim 3 uur 850 meter omhoog.
- De echte hikers doen de tocht vanuit Ilsenburg en overbruggen via de Heinrich-Heine-Weg 12 km en bijna 900 hoogtemeters.
- Of wandel vanuit Elend naar de top met 26 km en 800 hoogtemeters.
Vanaf de top heb je bij helder weer een geweldig uitzicht over het hele Harzgebergte en zelfs het Thüringer Woud en de Kahler Asten in het Sauerland. Je moet wel geluk hebben, want de top ligt boven de boomgrens en er heerst een alpien klimaat. Daarom is het er vaak mistig.
Hou ook rekening met sneeuw in de winter en behoorlijke kou tot zelfs −28°C (maar ook in de zomermaanden kan het frisser zijn dan je verwacht en kan er veel wind en regen zijn).
2. Rotsformaties in de Harz
De sagen en legendes die zich afspelen in de Harz kennen hun oorsprong in de vele rotsformaties, die vaak in mist zijn gehuld. De bekendste twee liggen op de Brocken; de Teufelskanzel (Duivelspreekstoel) en het Hexenaltar (Heksenaltaar).
De Teufelskanzel dankt zijn naam aan de vorm, die lijkt op een verhoogde spreekstoel. Het verhaal van deze rots gaat over de duivel, die zou hebben geprobeerd te prediken vanaf deze rots. De sage over het Hexenaltar gaat over de heksen die hier samen kwamen voor rituelen en offers tijdens Walpurgisnacht, de nacht van 30 april.
De Teufelsmauer (Duivelsmuur) is een rotswand van ongeveer 20 km lang. Deze loopt van Ballenstedt naar Blankenburg. De formatie bestaat uit verschillende secties, zoals de Grote Teufelsmauer bij Blankenburg, de Mittelsteiner Teufelsmauer bij Weddersleben en de Hamburger Wappen bij Timmenrode.
Een stukje vanaf de Brocken liggen de Sandklippen, bestaande uit de Kleine en Große Sandklippen. Deze grillige, geërodeerde rotsformaties bestaan uit grofkorrelig zandsteen en hebben unieke vormen door duizenden jaren van blootstelling aan weer en wind. De Löbbeckeklippe en Rabenklippe liggen in de buurt van Bad Harzburg, de Ackertklippen vind je bij Wernigerode.
De Hexentanzplatz is een rotsplateau en biedt een fantastisch uitzicht over het Bodetal. Er tegenover ligt de Roßtrappe. Vanuit Thale zijn beide rotsen bereikbaar met een kabelbaan. De gondel heeft een glazen bodem, dus geen aanrader voor mensen met hoogtevrees.
3. Watervallen in de Harz
Midden in de bossen van de Harz zijn diverse watervallen te vinden. De Romkerhaller Wasserfall is 64 meter hoog en daarmee een van de hoogste, maar wel kunstmatig aangelegd.
De Ilsefälle zijn een reeks kleinere watervallen en stroomversnellingen. Aan de voet van de Brocken ligt de Radaufall. En in meer rivieren zijn kleine watervalletjes te vinden die je tegenkomt tijdens mooie wandelingen.
4. Bodetal
Het Bodetal heeft een unieke biodiversiteit. Je vindt er zeldzame planten zoals wilde orchideeën en verschillende soorten varens. Door de gevarieerde omgeving leven er ook veel diersoorten, waaronder roofvogels, vleermuizen en lynxen, die opnieuw in de Harz zijn uitgezet.
Tussen Treseburg en Thale slingert de rivier de Bode door een nauwe kloof met steile rotswanden die soms wel 200 meter hoog zijn. Dit deel van het Bodedal wordt ook wel de Grand Canyon van de Harz genoemd en is geliefd onder wandelaars.
In Thale, aan het begin van het Bodetal, ligt een avonturenpark met een zomerrodelbaan, klimparcours en minigolf. Dit maakt het gebied ook aantrekkelijk voor gezinnen met kinderen, die naast van de natuur ook kunnen genieten van wat extra vertier.
Pak ook zeker de kabelbaan naar bovengenoemde rotsformaties en loop over de Titan RT-hangbrug, met zijn indrukwekkende lengte van 458 meter een van de langste hangbruggen ter wereld. Aan de ene kant vind je de Bodedam en het Rappbode stuwmeer, terwijl de Boderivier aan de andere kant door het groene dal stroomt. Vind je de brug nog niet spannend genoeg, dan kun je de zipline nemen.
5. De Groene Band
Het IJzeren Gordijn, de voormalige grens tussen Oost- en West-Duitsland, vormt in het Harzgebergte tegenwoordig een natuurgebied. Gedurende de ruim 40 jaar dat deze grens Duitsland verdeelde, was er een ongeveer 10 kilometer brede bufferzone die verboden terrein was.
Juist deze ondoordringbaarheid gaf de natuur alle ruimte om te bloeien en te groeien zonder menselijke invloed. Inmiddels is dit langgerekte stuk natuur beschermd en draagt het de naam Grünen Band.
In de Harz loopt De Groene Band langs de Harzer Grensweg, een pad van ongeveer 100 kilometer dat begint bij de grenstoren van Rhoden en eindigt bij het Grenslandmuseum in Tettenborn. De route voert wandelaars en fietsers door bossen en rivierdalen, waar naast de bijzondere flora en fauna ook de sporen van het Oost-Duitse verleden zichtbaar zijn.
Regelmatig kom je verlaten wachttorens en roestige grenspalen tegen, stille getuigen van een tijd waarin mensen hier niet konden komen. De iconische Kolonnenweg, een weg met betonplaten die door grenswachters werd gebruikt, maakt nog altijd deel uit van de route en biedt bezoekers de mogelijkheid om letterlijk in de voetsporen van de geschiedenis te treden.
6. Vakwerkstadjes
De Harz staat bekend om haar rijke historie, wat duidelijk tot uiting komt in de Unesco Werelderfgoedlijst. Zo is de stad Quedlinburg in zijn geheel opgenomen in de lijst. Met meer dan 2000 vakwerkhuisjes voelt de stad als een sprookjesachtige reis terug in de tijd.
De smalle straatjes, charmante pleinen en de historische architectuur maken Quedlinburg tot een van de best bewaarde middeleeuwse steden van Europa. Bezoekers ervaren hier de unieke sfeer van een stad waar geschiedenis en cultuur zichtbaar samenkomen, en het lijkt soms alsof je door een openluchtmuseum loopt.
Een andere indrukwekkende Unesco-plek bevindt zich in en rond de stad Goslar, waar het historische centrum, het oude watermanagementsysteem en de voormalige ertsmijn samen een iconisch stukje mijnbouwgeschiedenis vormen. Het oude centrum van Goslar, met ongeveer 1500 vakwerkhuizen, straalt een bijzondere charme uit, waarbij sommige huizen al meer dan 500 jaar oud zijn.
De nabijgelegen Rammelsbergmijn biedt inzicht in het historische werk ondergronds en bovengronds. Veel ruimtes in de voormalige ertsmijn zijn nu toegankelijk voor bezoekers en je kunt een spannende rondleiding volgen door de oude gangen en technologische overblijfselen.
Het watermanagementsysteem Oberharzer Wasserwirtschaft bestaat uit een ingenieus netwerk van vijvers en waterwegen, dat vroeger de mijnbouw van elektriciteit voorzag. Je kunt een kijkje boven én onder de grond nemen vanaf diverse wandelroutes met informatieborden.
7. Kastelen en ruïnes in de Harz
In de Harz vind je een aantal kastelen en ruïnes uit een bewogen verleden. Een van de meest opvallende is Kasteel Wernigerode, dat majestueus boven de gelijknamige stad uittorent. Dit kasteel heeft een fraaie architectuur en biedt inzicht in de middeleeuwse levensstijl. In het museum zijn historische tentoonstellingen.
Ook de diverse ruïnes zijn interessant om te bezoeken, bijvoorbeeld die van Kasteel Regenstein nabij Blankenburg. Hier dwaal je door de overblijfselen als torens en muren, terwijl je geniet van het uitzicht over het pittoreske Bodetal. Daarnaast zijn de ruïnes van Kasteel Falkenstein, dat op een heuveltop lag en ooit een belangrijke vestiging was, een bezoekje waard.
8. Karstlandschaft Südharz
Vind je in het grootste gedeelte van de Harz granieten bergen, in het zuiden ligt een mooi landschap met kalkstenen formaties. Een verrassend stukje natuur dat nog niet zo bekend is onder het grote publiek.
Dit karstlandschap was meer dan 250 miljoen jaar geleden een tropische zeebodem. Hoewel de zee is verdwenen, zijn de massale zoutafzettingen omgevormd naar kalksteen. Water sijpelt snel in de grond, waardoor drooggevallen rivierbedden, of 'Bachschwinde', ontstaan en je vindt er ook talloze grotten.
Hier voelen adders en vuursalamanders zich thuis, evenals de zwarte ooievaar, uil en wilde kat. In de vele grotten wonen talloze vleermuizen, terwijl schapen en geiten de zonovergoten boomgaarden onderhouden.
Wat te doen in de Harz
De Harz biedt een ideale omgeving voor outdoorliefhebbers. Ontdek de prachtige wandelroutes of verken de regio op de fiets via goed onderhouden fietspaden. Voor wie op zoek is naar ontspanning, zijn er tal van wellnessmogelijkheden, van luxe spa's tot heerlijke massages, waar je na een actieve dag kunt bijkomen. Wij tippen de volgende activiteiten:
1. Wandelen in de Harz
De Harz is zeer geliefd onder wandelaars en bevat 8.000 km aan bewegwijzerde paden, variërend van harde bosbouwpaden tot paadjes met treden in de rotsen of een vlonderpad. Ga je de hoogte in, hou dan rekening met paden vol rotsen en wortels en een ruw klimaat, vooral op stukken zonder bos, waar je blootgesteld wordt aan zon of wind.
Een van de meest populaire wandelroutes is de Harzer-Hexen-Stieg, die zich over 97 kilometer uitstrekt en je meeneemt langs de mooiste plekjes van de Harz. Deze route is doordrenkt van folklore en mythen en biedt onderweg talloze uitzichtpunten, zoals de Roßtrappe en de Hexentanzplatz.
De Kaiserweg is 100 kilometer lang en loopt van Torfhaus naar Thale. Deze historische route werd oorspronkelijk aangelegd als een koninklijke wandelroute. De route leidt je door dichte bossen, over bergtoppen zoals de Brocken en langs pittoreske rivierdalen, met een aantal spectaculaire uitzichten op de omgeving.
2. Fietsen in de Harz
Fietsen is ook een geweldige manier om de prachtige natuur en historische bezienswaardigheden in de Harz te verkennen.
Een van de mooiste routes is de Bodetal fietsroute, die je langs de schilderachtige Boderrivier leidt. Deze route biedt een combinatie van vlakke stukken en lichte hellingen, waardoor het perfect is voor zowel beginners als ervaren fietsers.
Kijk ook eens naar de 30 km lange Sieben Teiche-route langs zeven historische vijvers in het groen. Voorheen werd hiermee elektriciteit gewonnen voor de mijnbouw en nu behoren ze tot Unesco Werelderfgoed. De route loopt voornamelijk over gravelpaden en leg je het beste op een (e-)mountainbike af.
De top van de Brocken is ook met de fiets te bereiken, of neem je fiets mee in de stoomtrein van de Brockerbahn en daal via onverharde paden af, terug naar Schierke.
Vanuit Wernigerode kun je ook verschillende fietstochten maken. Dit pittoreske stadje vol vakwerkhuizen biedt mogelijkheden voor zowel gemakkelijke ritten als uitdagende mountainbiketochten. Fiets bijvoorbeeld naar de kloosters van Drübeck, Ilsenburg of Blankenburg. Dankzij de treinverbindingen kun je ook andere mooie steden zoals Goslar en Quedlinburg bezoeken.
3. Wellness in de Harz
Natuur en wellness vormen een prachtige combinatie, vooral in de herfst en winter. Wat is er beter dan na een lange wandeling door de gezonde natuur van de Harz te ontspannen in een warme sauna? Of jezelf te laten verwennen met een heerlijke massage?
Veel hotels in de Harz zijn gespecialiseerd in wellness en bieden een uitgebreid scala aan behandelingen. Daarnaast zijn er verschillende kuuroorden in de Harz, zoals Altenau, Bad Harzburg en Bad Grund, die diverse kuurarrangementen aanbieden. Probeer zeker eens een zogenaamde klimawandeling door een 'geneeskrachtig' landschap.
Bereikbaarheid en beste reistijd
De Harz is te bereiken in ongeveer vijf uur rijden vanuit midden Nederland. Wil je ontspannen en duurzaam reizen, pak dan de trein naar Wernigerode, Goslar of Quedlinburg. Op NS International kun je makkelijk je treinreis plannen en boeken.
In elk seizoen is de Harz de moeite waard. Wanneer de eerste bladeren van de bomen vallen, kom je terecht in een magische omgeving. De kleurrijke bossen, de paddenstoelen, de vroege zonsondergangen en de typische geur van de herfst maken de wandelingen extra bijzonder.
Je kunt er het hele jaar door wandelen, maar hou er rekening mee dat er in de winter sneeuw kan liggen. Sneeuwschoenwandelen en langlaufen zijn dan leuke alternatieven. De Harz is niet echt een wintersportgebied, maar kent wel kleine skigebieden als de Wurmberg. Bovendien zijn de kerstmarkten in de stadjes enorm gezellig om te bezoeken. Lees meer op onze pagina over winter in de Harz.
Zoek je nog meer informatie over de Harz, bekijk dan ook de website van het Harzer Tourismusverband.
