Lalibela rotskerken
Het compacte stadje Lalibela, in het hart van Ethiopië, is omgeven door uitgestrekte (vulkanische) bergketens en valleien. Je kunt er uitgebreid wandelen en het uitzicht vanaf de hoger gelegen hotels is adembenemend, maar de reden dat veel reizigers hiernaar toe komen is vanwege de imposante een eeuwenoude rotskerken die samen een eigen, bijna heilig natuurfenomeen vormen en afgesloten is van de moderne buitenwereld.
Bezienswaardigheid in Lalibela
Roha, zoals het stadje Lalibela van oudsher heet, is het ‘nieuwe Jeruzalem’ van Ethiopië. Het is niet alleen een bedevaartsoord voor 750.000 Christelijke Ethiopische pelgrims die er jaarlijks in januari kerstmis* vieren, het was tot voor het uitbreken van de burgeroorlog in 2020 en de pandemie, een van de grootste bezienswaardigheden van het immense land. *Ethiopië gebruikt een eigen jaartelling, waardoor feestdagen als kerst en nieuwjaar op andere data vallen.
De in totaal 11 rotskerken stammen uit de 12e en 13e eeuw. Samen vormen ze het achtste wereldwonder, want het zijn monolithische bouwwerken, die gecreëerd zijn uit één stuk rots. Het oude Lalibela beslaat een oppervlakte van 2600 m². De kerken bevinden zich hoofdzakelijk ondergronds, terwijl de daken van de bijzondere godshuizen zich op grondniveau bevinden. Hierdoor gaan ze op in hun natuurlijke omgeving.
- Weinig buitenlandse bezoekers
Gelukkig is de burgeroorlog beëindigd in 2022, maar de regio van Lalibela is nog wel enigszins gevoelig. Daarom is het gebied het beste te bereiken per binnenlandse vlucht. Tijdens onze trip, eind 2023, behoorden we met ons groepje van vijf personen tot enkele van de weinige buitenlandse bezoekers.
Voor de lokale bevolking is het ramp dat reizigers wegblijven, terwijl de lokale gidsen en fixers uitermate goed waken over de veiligheid van hun gasten. We voelden ons geen moment onveilig. Het voordeel is dat we het vroegmiddeleeuwse complex geheel voor onszelf hadden. En dat is een voorrecht, want de 11 kerken zijn weliswaar groots van buiten, binnen zijn het compacte en donkere ruimten.
- Spirituele sereniteit
Wanneer we ronddwalen over het door UNESCO Werelderfgoed beschermde gebied (sinds 1978), kunnen we ons moeilijk voorstellen dat arbeiders met minimale middelen uit één immens stuk rots een hele kerk konden uitbeitelen. De verbindingen tussen de kerken zijn smal; je loopt deels door of tussen de rotsen over smalle paadjes.
De rauwe muren zijn meters dik en hoog en door het sobere interieur -van niet meer dan vloerkleden, houten bankjes en bescheiden altaren- en het beperkte daglicht, ademen de kerken een spirituele sereniteit. Alsof de tijd stil staat, terwijl er dagelijks missen en diensten worden gehouden voor de lokale bevolking.
Rotskerken van Lalibela
Ik vertel je wat meer over de Lalibela rotskerken.
1. Drie groepen kerken
De kerken zijn in slechts 23 jaar gebouwd (hoewel wetenschappers vermoeden dat dit langer heeft geduurd) en zijn verdeeld over drie groepen: het Aardse Jeruzalem, het Hemelse Jeruzalem en de heilige George. Om de rotskerken te beschermen tegen erosie zijn er meerdere grote metalen bouwconstructies geplaatst. Dit doet wel afbreuk aan de schoonheid van de kerken, maar het is noodzakelijk voor het behoud ervan.
2. Koning Lalibela
Onze gids, Mule van Zagol Ethiopia Tours, is gespecialiseerd in religieuze geschiedenis. Hij vertelt allerlei gedetailleerde verhalen over de kerken en diens stichter, koning Lalibela (die de bijnaam de bijeneter kreeg). Deze koning, die floreerde na het verval van het Aksumse Rijk in de eerste helft van de 12e eeuw, wilde het nieuwe Jeruzalem bouwen in zijn eigen land nadat moslimveroveringen christelijke pelgrimstochten naar het heilige land belemmerden.
Omdat hij er zelf was geweest, wist hij de bevolking zo te roeren met zijn overtuigingen en kennis over Jeruzalem, dat mensen zich na de bouw van de eerste kerk massaal inzetten om een heel dorp van rotskerken te realiseren. Daarnaast werd een uitgebreid systeem van afwateringssloten, greppels en ceremoniële doorgangen gecreëerd.
Overigens was Lalibela niet de eerste leider die zich toelegde op rotskerken, in de noordelijke Tigray regio zijn rond het plaatsje Aksum een aantal exemplaren ontdekt uit de 6e eeuw na Christus.
3. Bete Medhani Alem
In sommigen kerken, zoals in Bete Medhani Alem, zijn fresco’s en decoraties van Christelijke voorstellingen te vinden op pilaren en plafonds. Dit is waarschijnlijk de grootste monolithische kerk ter wereld. Soms treffen we een priester die in alle stilte bidt of zich ontfermt over de kerk. Of zich terugtrekt achter de hoge doeken die in elke kerk hangen. Wat daarachter zit, weten alleen de priesters. Lalibela telt maar liefst 800 parttime priesters.
4. Bete Giyorgis
Het absolute kopstuk onder de kerken is Bete Giyorgis, het huis van de heilige Sint Joris. Dit gebouw is wat afgezonderd van de rest, is zo’n 40 meter hoog en heeft de vorm van een Grieks kruis. Van bovenaf is het kruis duidelijk zichtbaar, de rest van de kerk is verzonken in de stenen omgeving en bereik je via een smal gangenstelsel. Het is de enige kerk die niet ondersteund wordt door pilaren. Loop vooral de heuvel even op, dan heb je prachtig uitzicht over het bergachtige gebied.
Onze gids vertelt dat Bete Giyorgis de Ark van Noah symboliseert. De kerk bestaat uit drie lagen, waarvan de bovenste laag ontoegankelijk en 15 meter hoog is. De ramen zijn mooi gedecoreerd, met spitsbogen en bladmotieven. Er zijn slechts een aantal ‘open ramen’, omdat volgens het Bijbelse verhaal, de rest bescherming moest bieden tegen de overstroming. Hierdoor is het binnen erg donker en veel kleiner dan het buiten doet vermoeden. “De kerk vormt het perfecte levenswerk van koning Lalibela, want het is nog altijd goed geconserveerd en de afwatering is in goede staat. Ook is er een vluchttunnel naar de rivier. Er is over alles nagedacht”, aldus de gids.
Er zijn twee verschillende versies over de geschiedenis van de kerk: enerzijds wordt, zoals de gids aangeeft, beweert dat de koning deze kerk bouwde om Sint-Joris te eren en zich aan een belofte te houden die hij had gedaan aan de heilige. Anderzijds zijn er bronnen waarin staat dat Lalibela’s weduwe de kerk heeft voltooid als gedenkteken aan haar man na zijn dood, de ‘heilige’ koning.
5. Ondergrondse gangenstelsels
In Lalibela bevinden zich tussen de kerken diverse ondergrondse gangen, kluizenaarsgrotten en catacomben. Zo staat Bete Lehem (het huis van het heilig brood) via een tunnel in verbinding met Bete Gabriel-Rufael. We krijgen fakkels uitgereikt en lopen door de pikdonkere, droge en smalle gang die na wat geklauter uitkomt bij de volgende kerk. Het lijkt alsof we in een historische filmscene zijn beland.
6. Koninklijke residenties
Bete Merkorios en Bete Gabriel-Rufael zijn waarschijnlijk vroeger koninklijke residenties geweest. Dat is niet alleen af te leiden van de afwijkende vorm en meerdere vertrekken, ook is bij laatstgenoemde er een soort gracht omheen gebouwd, waar vroeger een houten ophaalbrug naar toe leidde.
Waar verblijven in Lalibela?
In Lalibela zijn veel accommodatiemogelijkheden. Wij verbleven in één van de mooiste hotels, Sora Lodge Lalibela. Het verblijf ligt hoog op een heuvel en heeft waanzinnig uitzicht over de berg Asheten Mariam, de valleien en plattelandsdorpjes rond Lalibela. Ook de kamers, die bestaan uit losse ronde- en boomhutten en stenen huisjes, beschikken ieder over dat weidse uitzicht met eigen balkons. Het restaurant is ook prima en er is een outdoor cocktailbar, waar je vanaf een luie stoel kunt genieten van de ondergaande zon.
Wij maakten een rondreis door Ethiopië en reisden met specialist Zani Tours. Fixer en touroperator Messay Seifu regelde alles tot in de puntjes en werkt alleen met lokale tolken en gidsen. Wil je meer weten over andere gebieden in het land, bekijk dan meer tips over Ethiopië op de website van Pure Off the Road.
Tekst: Angelique van Os | Fotografie: Henk Bothof
