Stammen van Zuid-Ethiopië
Ethiopië staat bekend om diens enorme diversiteit van landschappen, maar het Oost-Afrikaanse land is ook een parel voor liefhebbers van tribale stammen. Ethiopië telt vele inheemse volken die nog in de afgelegen gebieden leven volgens eeuwenoude normen en waarden. Ze houden hierbij vast aan hun eigen talen, leefgewoonten, rituelen, ceremonies en jacht- en landbouwtechnieken. Ook inspireren ze elkaar daarbij en nemen ze sommige kenmerken van elkaar over.
Leven dicht bij de natuur
In Ethiopië zijn maar liefst rond de 80 etnische groeperingen te vinden. Enkele tientallen daarvan leven in de immense zuidelijk gelegen Omo vallei en de aangrenzende omgeving. De beroemde Omo Rivier van ruim 1000 kilometer stroomt als een levensader door dit gebied. De semi-nomadische stammen, zoals de Bodi, Nyangatom, Erbore, Mursi, Hamar, Bana, Kara, Dessenech en Suri, leven allen in dorpjes ver van de bewoonde wereld. Ze zijn veelal schaars gekleed, leven van hun vee(teelt) en of van landbouw.
Plantenkunde
De kinderen volgen geen onderwijs. Soms is er een uitzondering wanneer er iets meer contact is met de moderne wereld. Bovenal leven de stammen volgens het ritme van de natuur. Als mensen ziek worden of er complicaties zijn na een bevalling, dan doen de meeste tribes een beroep op plantenkunde, wat ze van generatie op generatie hebben mee gekregen. Helaas werkt dit niet altijd afdoende.
Leefgewoonten van de stammen
De mensen wonen in zelfgebouwde (lemen) hutten, die per stam hun eigen herkenbare stijl hebben. De stammen wassen zich meestal in rivieren en hebben allerlei schoonheidsrituelen waarbij met name de vrouwen zichzelf vaak verfraaien met uitbundige kralenkettingen en armbanden of haardrachten. Daarnaast zijn er talloze ceremonies en rituelen die een stam kunnen typeren. Je moet dan ook geluk hebben om een dergelijke activiteit te mogen bijwonen of dat een volk dit speciaal voor hun bezoek wil uitvoeren. Het is een bijzondere ervaring om, al is het slechts een halve dag, een kijkje te krijgen in het leven in de bush.
Reis naar Ethiopische stammen
Angelique neemt je mee naar vier van de stammen in Zuid-Ethiopië: de Nyangatom, Erbore, Hamar en Suri.
1. Nyangatom
De lange rit (circa tien uur) van Suriland naar de Nyangatom is prachtig en afwisselend. We rijden door laaghangende wolken in de bergen en verzinken in oneindige rietsuikervelden. De rit door het uitgestrekte Omo National Park is ook prachtig, waarbij we tijdig een rivier kunnen oversteken. Het komt regelmatig voor dat het water te hoog staat en auto’s vast komen te zitten. Tijdens onze lunch zien we in de verte drie buffels vredig voorbij struinen en vanuit de auto spotten we af en toe antilopen en vogels. Veel wild zit hier niet. Het landschap verandert langzaam: de hoge savannegrassen zijn verruild voor acacia bosjes en struiken.
Sprookjesdorpen
Niet ver van de grens van Kenia liggen een vijftal dorpen van de Nyangatom, omringd door een vlakke, groene vegetatie. Het lijken wel sprookjesdorpen. De rieten huisjes hebben sierlijke puntjes op de daken die doen denken aan de hobbit meets de Efteling. De dorpen zijn omringd met een ring van takken. Overal scharrelt vee en lopen nieuwsgierige kinderen ons achterna, terwijl de mannen een onderonsje hebben, even buiten het dorp. Bij de acacia struiken drinken ze zelfgebrouwen bier.
De Nyangatom zijn zachtaardige, vriendelijke mensen. De vrouwen zijn wel wat schuchter, maar als ze eenmaal contact maken, dan vinden ze het heel interessant om aandacht te krijgen. Zeker wanneer ze voor de lens willen staan.
Kragen van kettingen
De vrouwen dragen prachtige kragen van kettingen, veelal in rood, geel en donkerblauw, aangevuld met bruin. Hoe meer kettingen een vrouw heeft, hoe fortuinlijker ze is. Het is een statussymbool. De vrouwen doen de zelfgemaakte kralenkragen niet meer af. Er zijn ook al aardig wat jonge meisjes die de sieraden dragen.
Tijdreis
Terwijl we na een uitvoerige kennismaking in de ochtend de vrouwen fotograferen, kijkt de rest van het dorp -mannen, kinderen en ouderen-, nieuwsgierig toe. Ze vinden het prachtig om zichzelf te zien op iPhones. Het voelt alsof we een tijdreis maken. Hier in de bush is het leven eenvoudig en mooi. Hard ook, want ziekten kunnen ernstige gevolgen hebben; er zijn veelal geen medicijnen binnen handbereik. Bovenal is het relativerend om te zien hoe mensen vredig kunnen leven zonder comfort en volgens eeuwenoude gewoonten, ver weg van de modernisering.
2. Erbore
Na opnieuw een lange reisdag door de zuidelijke Omo, arriveren we bij een groot dorp van de Erbore stam. Er wonen hier zo’n 5.000 mensen. In totaal zijn er tussen de 10.000 á 15.000 Erbore mensen woonachtig in de regio. De rieten huizen zien er sterk uit en hebben een vrij hoge kap. Ook hier scharrelen overal geitjes rond.
We worden hartelijk ontvangen door de dorpsoudsten, die op een rijtje in een soort theekransje bij elkaar zitten. De Erbore zijn vrij lang en heel donker getint. De vrouwen zijn gehuld in traditionele doeken en rokken en dragen veel mooie kralenkettingen om hun hals en armen. Ook hebben sommigen zilverkleurige horlogebandjes aan elkaar geregen. Zelfs baby’s dragen kralensieraden.
Meisjes die schelpjeskettingen dragen, hebben een tweelingbroer of -zus verloren. Dat is opmerkelijk, want we tellen zo vier meisjes die een ketting dragen.
Idyllische plek
We kamperen even buiten het dorp op de groene vlakte, afgewisseld met wat acaciabomen, aangevuld door de fraaie contouren van de Buska bergen. Het is een prachtige, idyllische plek. We worden alleen vroeg na het eten de tenten ingejaagd door agressieve muggen en andere insecten. Voldaan moe vallen we in slaap met gezang en getrommel van de Ebore op de achtergrond; Afrikaner kan bijna niet.
Body painting
Voor ons bezoek zijn een aantal jonge mannen bereid zichzelf te beschilderen, de zogenaamde body painting. Meestal doen ze dit alleen wanneer er een ceremonie plaatsvindt voor bijvoorbeeld een huwelijk. Door rode of witte kalk te mixen met water, ontstaat het materiaal waarmee ze zichzelf beschilderen. Meer dan een takje en een klein spiegeltje hebben ze niet nodig. Ze maken fraaie etnische patronen op gezichten en lichamen en tonen dat trots aan ons en hun dorpsgenoten.
Dokter Dani
Ook hebben we leuk contact met de vriendelijke Dani Turmi Kone, die even op bezoek is bij zijn familie. Hij studeert biologie/medicijnen in Jinka en spreekt goed Engels. Dani is geboren in dit dorp en wil graag de gemeenschap helpen door dokter te worden. Hij vertelt dat de geboortesterfte hoog is en dat hulp tijdens complicaties bijna altijd te laat komt. In een straal van dertig kilometer is er geen kliniek of dokterspost. De mensen zijn aangewezen op natuurheling.
Samen filmpjes kijken
Los van de vele foto’s en praatjes die we met de mensen maken, willen ze zelf graag ook met ons en met elkaar op de foto. Het schept een band, ook al verstaan we elkaar niet. Soms leidt het ook tot komische taferelen. Oudere dames willen onze hoedjes op en vooral samen filmpjes kijken vinden de kinderen zeer vermakelijk. De meesten hebben wel eens vaker een telefoon gezien. Wanneer we ze wilde dieren tonen van een eerdere reis, kijken ze er enigszins verschrikt en met grote ogen naar. Ze hebben nog nooit een leeuw of olifant in het wild gezien. Het is het gesprek van de dag.
Een zak koffiechaff
In overleg met onze gids willen we de lokale bevolking ook iets schenken. We vragen waar de mensen blij mee zouden zijn. Het antwoord is vier zakken koffieschilletjes, oftewel chaff. De schilletjes zijn normaliter een afvalproduct, maar hier wordt er dankbaar gebruik van gemaakt doordat de Erbore het drinken als koffie.
3. Hamar
Wanneer we onderweg zijn naar een Hamar of Hamer stam, horen we via een lokale gids dat een van de stammen in de buurt een Bull Jump aan het voorbereiden is. Dit is een bijzondere ceremonie waarbij het ‘voorspel ritueel’ nogal indruk maakt.
Bull Jump Hamar
Bij een Bull Jump ceremonie staat een ongehuwde jongen centraal. Hij moet in het bijzijn van alle dorpsgenoten en familie naakt over zo’n zes tot twintig stieren en of koeien lopen en springen die in een rijtje achter elkaar staan. Het aantal dieren is afhankelijk van de rijkdom van de familie. Hierbij mag hij niet vallen. Als dit meermaals lukt, dan is hij officieel ingewijd als man. Het dorp viert drie dagen feest na de inwijding.
Zweepslagen
Voordat dit alles plaatsvindt, gaat er eerst een ander uitgebreid ritueel aan vooraf. De vrouwelijke familieleden van de jongen die gaat springen, laten zich namelijk slaan met een scherpe tak, die dient als zweep. De vrouwen doen dit uit solidariteit en omdat ze hun kracht willen tonen. De vrouwen dagen de Mazza, een aantal specifieke mannen, uit om hun te slaan. Ze smeken zelfs. Ze dansen, zingen en blazen op toeterende hoorns.
Aan hun enkels zitten grote bellen die ook veel geluid produceren. Het is een confronterend schouwspel om bij te wonen. De vrouwen geven geen krimp, terwijl het slaan tot bloedens toe doorgaat. Sommigen hebben hun rug openliggen. De pijn wordt verzacht omdat ze zich van tevoren insmeren met een speciale olie. Er zitten soms ook jonge meisjes tussen, want er is geen leeftijdsgrens. Naast de Kara en Bana stammen is de Hamar het enige volk die dit ritueel uitvoert.
Het ritueel gaat ruim drie uur door en dat is best vermoeiend. Eerst bij een brede drooggevallen rivier, vervolgens tijdens de koffie bij een soort kraal. Het springen, dansen en zingen neemt toe. De hoorns klinken als een kakofonie door elkaar. Er zijn vrouwen die opeens voorpiepen, eerder geslagen willen worden waardoor er het nodige tumult ontstaat.
Van Cherkola tot Mazza
Nadat de jonge man de transitie heeft gemaakt van jongen naar man, is hij klaar voor een volgende fase: Cherkola. Hij wordt assistent van de Mazza, de mannen die de zweepslagen uitdelen. Dat moet op een bepaalde, secure manier en hij krijgt drie tot vier maanden de tijd om dit te leren. Als hij daarin slaagt, dan is hij zelf Mazza. Vervolgens mag hij gehuwd worden. Zijn familie selecteert zijn eerste vrouw van een andere Hamar stam, om zeker te zijn dat er geen sprake is van bloedverwantschap. De Hamars praktiseren polygamie. Andere vrouwen mag een man zelf uitkiezen om te huwen.
Aanmoedigen
Aan het einde van de middag vertrekken de mensen naar het dorp dat op zo’n anderhalve kilometer boven de rivierbedding ligt. We lopen achter hen aan. In het dorp zijn mannen bezig om een groepje koeien bij elkaar te houden. Vrouwen en meisjes dansen, springen en zingen in een cirkel. De jongen in kwestie is apart genomen door een aantal dorpsgenoten en bindt de zwepen bij elkaar en zij spreken hem moed in voordat hij mag springen.
Als het moment daar is, wordt hij aangemoedigd door de dansende menigte. Het lukt hem gemakkelijk om over de stieren en koeien te ‘springen’, hoewel de dieren die worden vastgehouden er vandoor gaan zodra ze de kans krijgen. Zo verkleint de kudde zich. Voor de ‘jumper’ maakt het niet meer uit. Zijn missie is geslaagd. Na zijn laatste sprong krijgt hij een warm onthaal van iedereen en keert de rust een klein beetje terug. Wat een bijzondere middag.
4. Suri
De Suri is een zeer charismatische bevolkingsgroep die veel rituelen toepast in hun dagelijks leven en tijdens speciale gelegenheden, zoals body painting, scarificaties, bloed drinken van hun koeien en stokgevechten (donga). Ook staan de vrouwen bekend om het dragen van grote lipschotels en oorknoppen.
Fotograaf Henk Bothof bezoekt al ruim 20 jaar een aantal ver afgelegen Suri-dorpen. Hoe het is om bij deze mensen te verblijven, kun je binnenkort lezen op Pureofftheroad.com.
Cultuurreis stammen
Reizen naar stammen is intensief en het betekent dat je lange dagen onderweg bent. De wegen zijn veelal onverhard en hobbelig en je bent ver weg van de bewoonde wereld. Dat maakt het ook een hele bijzondere en intense ervaring, maar je moet je er wel van tevoren op instellen en alle comfort vergeten. Soms zijn er onderlinge conflicten tussen verschillende stammen. Een goede gids zal dan afraden om bepaalde dorpen te bezoeken.
Voor een cultuurreis naar stammen is het van belang om te reizen met een betrouwbare Ethiopische reisagent die bekend is bij de desbetreffende stamhoofden en werkt met lokale gidsen die de talen spreken. Zani Tour & Travel is specialist op gebied van tribes en brengt zijn reizigers in kleinschalige groepjes naar authentieke stammen. Met name het reizen in kleine groepen is van groot belang, vooral om zo min mogelijk de tribes te storen en een inbreuk te maken op hun cultuur.
Gedragscodes
Wie voor het eerst tribale stammen bezoekt, moet zich houden aan een aantal gedragscodes, zoals respect tonen. Dat geldt zeker wanneer je wilt fotograferen. Het gaat er altijd om dat je eerst zonder camera’s kennismaakt en wanneer de mensen enigszins gewend zijn aan het nieuwe gezelschap, er na goedkeuring van het stamhoofd gefotografeerd mag worden. Dit kost tijd.
Ook mag je vaak alleen een dorp bezoeken en fotograferen als daar een (kleine) vergoeding tegenover staat. Volg hierbij het advies op van je gids en diens tolk. Deze mensen komen vaker bij de stammen en weten wat gebruikelijk is bij bezoeken.
Stel je open voor leefwijze en gebruiken van deze volkeren, toon belangstelling en stel vragen. Een paar woorden van hun taal zijn altijd nuttig om het ijs te breken en wordt altijd ontvangen als respect voor hun cultuur.
